Irak-ABD İlişkilerinin Niteliği Değişiyor
Irak-ABD İlişkilerinin Niteliği Değişiyor
Bayram Sinkaya, Stratejik Analiz, cilt 9, no 103 (Ocak
2008).
14 Ekim Salı günü Irak Başbakanı Nuri
El-Maliki Irak Cumhurbaşkanı Celal Talabani ve iki yardımcısı ile biraraya
gelerek ABD ile Irak arasında görüşmeleri tamamlanan güvenlik anlaşmasının son
taslağını görüştüler. Maliki’nin yardımcısı Ali el-Debbag da nihai taslağın 17
Ekim’de toplanması beklenen Ulusal Güvenlik için Siyasi Konsey* üyelerine verildiğini açıkladı. Daha
sonra Kabine’ye ve Meclis’e sunulacak taslağın buralarda onaylanması ile birlikte
ABD ve Irak arasında “Birliklerin Geçici Bulunuşu ve Çekilmeleri Hakkında Anlaşma”nın 31 Aralık 2008 tarihine kadar tamamlanması
beklenmektedir.
Bu anlaşmanın en önemli sonucu Irak
ile ABD arasındaki ilişkilerin niteliğinin değişmesidir. Böylece 19 Mart
2003’te başlayan Amerikan işgali tamamen sona erecek ve iki bağımsız devlet
arasında “normal” ilişkiler tesis edilecektir. Peki bu anlaşmaya neden gerek
duyulmuştur? Bilindiği üzere, ABD liderliğindeki koalisyon güçleri Irak’ın
işgalinin ardından BM Güvenlik
Konseyi tarafindan alınan 1483 nolu karar ile “işgal yönetimi” olarak kabul
edilmişti. Güvenlik Konseyi daha sonra aldığı 1511 (16 Ekim 2003) sayılı karar
ile ABD liderliğindeki koalisyon güçlerini Irak’ta istikrarın ve güvenliğin
sağlanması için Çokuluslu Güç olarak yetkilendirmiştir. 28 Haziran 2004’te
Koalisyon Geçici Yönetimi’nin egemenliği Iyad Allavi yönetimindeki Geçici Irak
Hükümeti’ne devretmesi ile işgal resmen son ermişti. İşgal sonrası yönetime
ilişkin 1546 sayılı Güvenlik Konseyi kararı ile Çokuluslu Güç, Irak’ta sürekli bir hükümetin kurulması beklenen 2005
yılı sonuna kadar Irak’ın güvenliğini sağlamakla görevlendirilmişti. Ancak, bu
karar Çokuluslu Gücün yetkisinin Irak
hükümetinin isteği üzerine veya oniki ayda bir yeniden değerlendirilmesini
öngörmüştür. Bu hükme dayanarak, ABD liderliğindeki koalisyon güçlerinin
Irak’taki varlığı ve askeri yetkisi 11 Kasım 2005’te ve 28 Kasım 2006’da Irak
hükümetinin talebi üzerine BM Güvenlik Konseyi tarafından bir yıl süreyle
uzatılmıştır. Irak hükümetinin isteğiyle Çokuluslu Gücün yetkisi, 18 Aralık
2007’de Güvenlik Konseyi’nin 1790 sayılı kararı ile son defa olmak üzere
yeniden 31 Aralık 2008 tarihine kadar uzatılmıştır. Böylece, Irak’taki ABD
askeri varlığı üzerindeki BM şemsiyesi 2008 yılı sonunda kalkmaktadır. İşte bu
anlaşma ile Irak’taki Amerikan askeri varlığına yeni bir çerçeve sağlanmış olacaktır.
Hem iki devlet arasında normal
ilişkilerin tesisi, hem de BM sonrası Irak’ta Amerikan askeri varlığının
sürdürülebilmesi yönünde atılan ilk adım Irak Başbakanı Nuri el-Maliki ile ABD Başkanı George Bush
arasında, Kasım 2007’de imzalanan İlkeler Anlaşmasıdır. İki devlet arasında
uzun süreli işbirliği için imzalanan bu belgede belirtilen prensipler
çerçecevesinde yürütülecek görüşmelerin Temmuz 2008’den önce tamamlanması
hedeflenmiştir. Bu çerçevede, taraflar arasında müzakereler Mart 2008’de
başlamıştır. Müzakerelerde iki ayrı anlaşma üzerinde çalışılmıştır; birincisi
iki ülke ilişkilerinin temellerini düzenlemesi öngörülen Stratejik Çerçeve
Anlaşması, ikincisi Irak’ta bulunan kuvvetlerin statüsüne ilişkin anlaşmadır.
Müzakereler sırasında ABD’nin kimi talepleri (50’den fazla sürekli üs; geri
çekilme için bir takvim belirlenmemesi; hava sahasının denetlenmesi, tek
taraflı askeri operasyon yapma yetkisi, askeri personelin ve diğer sözleşmeli
personelin Irak kanunlarından tam muafiyeti – Amerikan yetkilileri ısrarla sürekli
üs taleplerinin olmadığını belirttiler ancak geri çekilmeye ilişkin herhangi
bir takvim sunmaktan kaçındılar.) Irak’ta yönetim de dahil olmak üzere hemen
hemen bütün siyasi grupların tepkisini çekmiş, görüşmeler Mayıs ve Haziran
aylarında durma noktasına gelmiştir. ABD Başkanı Bush’un müdahalesiyle
müzakereler yeniden başlamış ve Ağustos ayının sonlarında anlaşmaların
sonlandırıldığına dair haberler yayılmıştır. Bu süreç içerisinde kuvvetlerin statüsü
anlaşmasının taslak metni basına sızdırılırken stratejik çerçeve anlaşmasına
dair hernagi bir bilgi verilmemiştir. Bununla birlikte Stratejik Çerçeve
Anlaşmasının büyük ölçüde İlkeler Anlaşmasındaki hükümleri tekrar etmesi
beklenmektedir.
Şu anda Irak’ta görüşülen ve
onay süreci başlatılan anlaşma, kuvvetlerin statüsüne ilişkin anlaşmadır.
Kuvvetlerin Statüsü Anlaşması ( Status of Forces Agreement) ABD’nin, ülkesinde
askerlerinin bulunduğu her devlet ile yaptığı, yabancı topraklarda bulunan
askerlerin haklarını ve yükümlülüklerini, yabancı güç konuşlandırmanın
ayrıntılarını – askerlerin üniforma giymelerinden silah taşımalarına, posta ve
bankacılık işlemlerinden iletişim işlemlerine – düzenleyen teknik anlaşmalardır.
Irak ile yapılan anlaşmanın taslak metnine göre Irak hükümeti el-Kaide, diğer
terörist gruplar ve yasadışı güçlere karşı mücadele ederken geçici olarak
Amerikan güçlerinin desteğini talep edebilir. Bu anlaşmaya göre yapılacak
askeri operasyonlar, Irak hükümetinin onayı ve Iraklı yetkililer ile tam
koordinasyon halinde yürütülecektir. Ayrıca Amerikan askerlerinin Irak’tan çekilmesi
için bir tarih belirlenmiştir. Amerikan askerleri 2011 yılının sonuna kadar
Irak’tan ayrılacaktır; ancak Irak hükümeti bu sürenin bitiminden sonra da
Amerikan askerlerinin kalmasını isteyebilir. Bu süre zarfında “ciddi” ve
tasarlanmış görev-dışı suç işlediklerinde Amerikan askerleri, Irak makamları
tarafından koğuşturulacaktır. Çok tartışmaya yol açan sözleşmeli personel ise
üslerde veya üs dışındaki askeri görevleri sırasında işledikleri suçlardan
dolayı Amerikan kanunlarına tabi olacaktır. Ciddi ve tasarlanmış görev dışı suçlarından
ötürü Amerikan güçleri Amerikan gözetiminde tutulacak ve sorgulama ve yargılama
için Iraklı yetkililere teslim edilebilecektir. Taslağa göre Amerikan güçleri
Irak kanunlarına göre Iraklı şüphelileri suçlamaksızın tutamayacaktır. Üzerinde
çokça tartışılan konulardan Amerikan askerlerinin bulunacağı üsler ile bunların
sayıları ve yerlerine dair herhangi bir hüküm taslak metinde yer almamıştır.
Iraklı siyasi grupların çoğu,
ABD ile yapılacak güvenlik anlaşmasına bu anlaşmanın Irak’ın egemenlik
haklarını zedeleyeceği, Irak topraklarının komşuları aleyhine kullanılabileceği
endişesiyle ve yabancı askerlerin geri çekilmesine ilişkin bir takvim
belirlenmediği gerekçesiyle karşı çıkıyordu. Bu nedenle 2011 yılı sonunda
Amerikan askerlerinin çekileceğinin belirtilmiş olması anlaşmaya muhalefeti
azaltacak ve Irak yönetimini rahatlatacaktır. Ancak yukarıda da belirtildiği
gibi bu bir teknik anlaşmadır ve BM Güvenlik Konseyi şemsiyesinin kalktığı bir
ortamda Irak ile ABD arasında güvenlik işbirliği ilişkilerinin esası, Irak’ta
bulunan Amerikan askerlerinin görevleri ve yetkileri ile bunların nerelerde
konuşlandırılacağı hususları belirsizliğini hala korumaktadır.
* Cumhurbaşkanı ve
Yardımcıları, Başbakan, Siyasi Parti liderleri ve Meclis Başkanı ile
yarımcılarından oluşan danışma organı.